แนวคิดและหลักการการวิเคราะห์ข้อมูลในระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ GIS การวิเคราะห์ข้อมูล GIS เพื่องานระบาดวิทยา
แนวคิดและหลักการการวิเคราะห์ข้อมูลในระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ (GIS) เพื่องานระบาดวิทยา
— สำหรับบุคลากรสาธารณสุขที่ต้องลงชุมชนและนักศึกษาปริญญาโท คณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
แนวคิดและหลักการการวิเคราะห์ข้อมูลในระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ GIS การวิเคราะห์ข้อมูล GIS เพื่องานระบาดวิทยา
ปฏิบัติการ สำหรับบุคลาการสายสาธารณสุขที่ต้องลงชุมชน ต้องการศึกษาแนวคิดในการนำ GIS เพื่อไปใช้ในการวิเคราะห์ข้อมูล ในด้านระบาดวิทยา จากการบรรยายในกลุ่มนักศึกษาปริญญาโทของคณะสาธารณสุข มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
ผู้สนใจสามารถเข้าชม เพื่อให้ได้แนวคิดนำไปประยุกต์ใช้ในการศึกษาต่อไปจากวีดีโอชุดนี้
🎯 วัตถุประสงค์ของการวิเคราะห์ข้อมูล GIS เพื่องานระบาดวิทยา
การประยุกต์ใช้ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ (GIS) ในงานระบาดวิทยา เป็นแนวทางที่ช่วยให้สามารถ ติดตาม วิเคราะห์ และตัดสินใจเชิงพื้นที่ ได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยเฉพาะเมื่อต้องลงพื้นที่ภาคสนามเพื่อวางแผนจัดการโรคติดต่อหรือภัยสุขภาพในระดับพื้นที่
| จุดเด่นของ GIS ในระบาดวิทยา |
|---|
| ✅ เห็นการกระจายโรคในพื้นที่แบบแผนที่ |
| ✅ วิเคราะห์ปัจจัยเสี่ยงร่วมกับสภาพแวดล้อม |
| ✅ เชื่อมโยงข้อมูลเชิงเวลาและพื้นที่ |
| ✅ สนับสนุนการคาดการณ์และเตือนภัย |
🧠 แนวคิดหลักที่ควรเข้าใจ
1. Spatial Epidemiology
การศึกษาการกระจายตัวของโรคหรือพฤติกรรมสุขภาพในพื้นที่เฉพาะ โดยเน้นว่า “สถานที่มีผลต่อสุขภาพอย่างไร?”
2. GIS Layers for Epidemiology
GIS ใช้การจัดการข้อมูลแบบ ชั้นข้อมูล (Layers) เช่น:
| Layer | ข้อมูลที่ประกอบ |
|---|---|
| พื้นที่การปกครอง | ตำบล อำเภอ จังหวัด |
| ข้อมูลสถานบริการ | โรงพยาบาล ศูนย์สุขภาพ |
| พิกัดผู้ป่วย | จากแบบฟอร์มภาคสนาม |
| ปัจจัยสิ่งแวดล้อม | น้ำ, ป่า, โรงงาน, สัตว์พาหะ |
| ข้อมูลถนน / ทางเดิน | สำหรับการวางแผนการเคลื่อนย้าย |
🛠️ ตัวอย่างปฏิบัติการ
📍 ขั้นตอนปฏิบัติในพื้นที่ชุมชน
- เก็บข้อมูลภาคสนาม
- ใช้ Google Form + Handy GPS
- เก็บพิกัดผู้ป่วย/บ้าน/ศูนย์สุขภาพ
- บันทึกประเภทโรค, วันที่เริ่มป่วย, ปัจจัยร่วม
- สร้างฐานข้อมูล GIS
- นำข้อมูลจาก Google Sheet มาเปิดใน QGIS / ArcMap
- แปลงเป็น point layer
- Join กับข้อมูลเชิงพื้นที่ เช่น shapefile ของตำบล
- ทำการวิเคราะห์
- การนับจำนวนผู้ป่วยรายตำบล (spatial join)
- การสร้างแผนที่ heat map / density map
- การวิเคราะห์ cluster ด้วย Spatial Statistics เช่น Getis-Ord Gi*, Moran’s I
- แสดงผลแผนที่สื่อสาร
- Choropleth Map: แสดงอัตราป่วย
- Buffer Analysis: วิเคราะห์รัศมีรอบจุดเสี่ยง
- Network Analysis: เส้นทางเข้าถึงศูนย์บริการ
📘 กรณีศึกษานำร่อง: ปฏิบัติการในหลักสูตร ป.โท สาธารณสุข ธรรมศาสตร์
ตัวอย่างการลงพื้นที่เก็บข้อมูล “โรคไข้เลือดออก”
ใช้ Google Form รวบรวมพิกัดบ้านผู้ป่วย, ประวัติน้ำขัง, การพ่นยาฆ่ายุง
สร้าง thematic map วิเคราะห์ hotspot และสรุปเพื่อวางแผนร่วมกับ อบต. และโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.)
🔗 ช่องทางติดตามเพิ่มเติม
📺 ติดตามชุดวิดีโอ “GIS เพื่อสาธารณสุข”
โดย อ.สุเพชร จิรขจรกุล
🔗 YouTube: เรียน GIS ออน์ไลน์ สไตล์อาจารย์สุเพชร
✅ สรุป
การประยุกต์ใช้ GIS ในระบาดวิทยาไม่ใช่เพียงแค่การทำ “แผนที่ผู้ป่วย” แต่คือการต่อยอดข้อมูลสุขภาพด้วย “บริบทของสถานที่” ซึ่งทำให้เห็นความเชื่อมโยงของ โรค-คน-สภาพแวดล้อม ได้อย่างมีพลัง
ผู้เรียนหรือบุคลากรที่ผ่านการอบรมสามารถนำไปใช้ในภารกิจ ควบคุมโรค, วางแผนวัคซีน, หรือ สร้างแดชบอร์ดภาคสนาม ได้อย่างมีประสิทธิภาพ