คำอธิบาย ละติจูด ลองจิจูด
ข้อมูลที่มีคุณค่าทั้งในด้าน ภูมิศาสตร์พื้นฐาน และ ภาษาศาสตร์เชิงวิชาการ ซึ่งอ้างอิงจากบทความโดยคุณ อิสริยา เลาหตีรานนท์ ตีพิมพ์ใน หนังสือพิมพ์เดลินิวส์ เมื่อวันอังคารที่ 20 เมษายน 2553 โดยมีเนื้อหาที่สามารถใช้เสริมการสอนวิชา ภูมิศาสตร์, ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ (GIS), และ ภูมิสารสนเทศพื้นฐาน ได้เป็นอย่างดี
“เส้นรุ้ง” กับ “เส้นแวง” เป็นคำที่หลายๆ ท่านเคยเรียนในสมัยอยู่โรงเรียน ท่องคำว่า “รุ้งตะแคง แวงตั้ง” และความหมายที่ตรงกันคือ เส้นรุ้งคือละติจูด และเส้นแวงคือลองจิจูด
ราชบัณฑิตยสถานได้บัญญัติศัพท์และให้รายละเอียดของละติจูด ลองจิจูด ไว้ในพจนานุกรมศัพท์ภูมิศาสตร์ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน ไว้ดังนี้
ละติจูด (Latitude) เป็นระยะทางเชิงมุมที่วัดไปตามขอบเมริเดียนซึ่งผ่าน
ตำบลที่ตรวจ โดยนับ 0 (ศูนย์) องศา จากเส้นศูนย์สูตรไปทางเหนือหรือใต้ จนถึง 90 องศาที่ขั้วโลกทั้งสอง หรือเป็นมุมแนวตั้งที่ศูนย์กลางโลกระหว่างเส้นรัศมีของโลกที่ผ่านจุดซึ่งเส้นเมริเดียนตัดเส้นศูนย์สูตรกับเส้นรัศมีที่ผ่านตำบลที่ตรวจ
ลองจิจูด (Longitude) เป็นระยะทางเชิงมุมระหว่างเมริเดียนกรีนิช กับเมริเดียนซึ่งผ่านตำบลที่ตรวจซึ่งวัดไปตามขอบของเส้นศูนย์สูตร หรือขอบของเส้นขนานละติจูด หรือเป็นมุมแนวระดับที่แกนโลกในระหว่างพื้นของเมริเดียนกรนิชกับพื้นของเมริเดียนซึ่งผ่านตำบลที่ตรวจ ตามปรกติวัดเป็น องศา ลิปดา และฟิลิปดา โดยนับ 0 (ศูนย์) องศาจากเมริเดียนกรนิชจนถึง 180 องศาไปทางตะวันออกหรือตะวันตกของเมริเดียนกรีนิช
🧭 ความหมายของ “เส้นรุ้ง” และ “เส้นแวง”
(ตาม พจนานุกรมศัพท์ภูมิศาสตร์ ราชบัณฑิตยสถาน)
1. 🌐 เส้นรุ้ง (Latitude)
-
คำนิยาม:
ระยะทางเชิงมุมที่วัดจาก เส้นศูนย์สูตร (Equator) ไปทาง ทิศเหนือหรือทิศใต้
→ เริ่มที่ 0° ที่เส้นศูนย์สูตร และเพิ่มขึ้นไปจนถึง 90° ที่ขั้วโลกเหนือหรือใต้ -
การกำหนดเชิงเรขาคณิต:
เป็นมุมระหว่าง:-
เส้นรัศมีที่ลากจากศูนย์กลางโลกไปยังจุดตัดระหว่างเส้นศูนย์สูตรกับเมริเดียน
-
กับเส้นรัศมีที่ผ่านตำบลหรือจุดที่ตรวจวัด
-
-
✅ “รุ้งตะแคง” คือ เส้นที่ ขนานกับเส้นศูนย์สูตร
2. 🌍 เส้นแวง (Longitude)
-
คำนิยาม:
ระยะทางเชิงมุมระหว่าง เส้นเมริเดียนกรีนิช (Greenwich meridian) กับเมริเดียนที่ผ่านจุดที่ตรวจวัด
→ นับ 0° ที่เส้นเมริเดียนกรีนิช เพิ่มขึ้นไป 180° ทั้งทางทิศตะวันออกและทิศตะวันตก -
การกำหนดเชิงเรขาคณิต:
เป็นมุมระดับ (horizontal angle) ที่วัดจากแกนโลกระหว่างพื้นของเมริเดียนกรีนิชกับพื้นของเมริเดียนที่ตรวจสอบ -
✅ “แวงตั้ง” คือ เส้นที่ลาก ตั้งฉากจากขั้วเหนือถึงขั้วใต้
3. 🧭 คำอธิบายของเส้นเมริเดียนและเมริเดียนกรีนิช
| คำศัพท์ | ความหมาย |
|---|---|
| เมริเดียน (Meridian) | เส้นที่ลากผ่าน ขั้วโลกเหนือและใต้ เป็นครึ่งวงกลมใหญ่ของโลก ใช้กำหนด “แนวเหนือ–ใต้จริง (True North–South)” |
| เมริเดียนกรีนิช (Greenwich Meridian) | เส้นเมริเดียนหลักที่ผ่านหอดูดาวกรีนิช (ลอนดอน) มีค่า ลองจิจูด 0° ใช้เป็นจุดเริ่มต้นของการนับลองจิจูดทั่วโลก |
4. ⏱️ เมริเดียนกรีนิชกับเวลามาตรฐาน (Universal Time)
| รายการ | ความสัมพันธ์ |
|---|---|
| เขตเวลาตะวันออกจากกรีนิช | ทุกๆ 1° → เร็วกว่า 4 นาที |
| เขตเวลาตะวันตกจากกรีนิช | ทุกๆ 1° → ช้ากว่า 4 นาที |
ตัวอย่าง:
หากเมืองหนึ่งอยู่ห่างจากกรีนิชไปทางตะวันออก 105 องศา → เวลาจะเร็วกว่ากรีนิช 7 ชั่วโมง (105 ÷ 15)
📚 ความสำคัญในงานภูมิสารสนเทศ (GIS, Remote Sensing, GPS)
-
ค่าละติจูด–ลองจิจูด ใช้เป็นระบบพิกัดภูมิศาสตร์ (Geographic Coordinate System)
-
ใช้ในเครื่องมือ:
-
GPS Navigation
-
การวิเคราะห์เชิงพื้นที่ (Spatial Analysis)
-
การวางแผนผังเมือง/สิ่งแวดล้อม
-
-
พื้นฐานสำหรับการแปลงระบบพิกัด (เช่น UTM, TM3) เพื่อใช้งานแผนที่เชิงพาณิชย์หรือภาครัฐ
🗒️ สรุปความเข้าใจ
| คำ | คำจำกัดความ | มุมที่วัดจากจุดใด |
|---|---|---|
| ละติจูด (Latitude) | เส้นขนานศูนย์สูตร | วัดจากเส้นศูนย์สูตรไปเหนือ–ใต้ |
| ลองจิจูด (Longitude) | เส้นตั้งผ่านขั้ว | วัดจากเมริเดียนกรีนิชไปตะวันออก–ตะวันตก |
📞 แหล่งอ้างอิงราชการ
หากมีข้อสงสัยด้านการใช้คำภูมิศาสตร์หรือภาษาไทยทางวิชาการ
👉 ติดต่อ ราชบัณฑิตยสถาน
โทร: 02-356-0466–70
เว็บไซต์: http://www.royin.go.th