บทที่ 5 : 5.6 การพัฒนาฐานข้อมูลของระบบสารสนเทศทางภูมิศาสตร์

บทที่ 5 : 5.6 การพัฒนาฐานข้อมูลของระบบสารสนเทศทางภูมิศาสตร์

๕.๖ การพัฒนาฐานข้อมูลของระบบสารสนเทศทางภูมิศาสตร์ (GIS Database Development)

การพัฒนาระบบฐานข้อมูลสำหรับ ระบบสารสนเทศทางภูมิศาสตร์ (GIS) เป็นกระบวนการสำคัญที่ช่วยให้องค์กรสามารถจัดการกับ ข้อมูลเชิงพื้นที่ (Spatial Data) และ ข้อมูลเชิงคุณลักษณะ (Attribute Data) ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ครบถ้วน และสอดคล้องกับความต้องการของผู้ใช้งาน ทั้งในระดับนโยบาย การวางแผน การปฏิบัติการภาคสนาม และการตัดสินใจเชิงพื้นที่

เป้าหมายหลักของการพัฒนาฐานข้อมูล GIS คือการเปลี่ยน “ข้อมูลดิบ (Raw Data)” ให้กลายเป็น “สารสนเทศ (Information)” ที่สามารถนำไปใช้ในเชิงวิเคราะห์หรือตัดสินใจได้อย่างมีประสิทธิผล

---

🔍 หลักการพัฒนา GIS Database อย่างเป็นระบบ

1. การวิเคราะห์ความต้องการของผู้ใช้ (User Requirement Analysis)
   • วิเคราะห์วัตถุประสงค์ของโครงการ
   • ระบุผู้ใช้งานหลักและลักษณะข้อมูลที่ต้องการ
   • กำหนดประเภทการวิเคราะห์ GIS เช่น Overlay, Buffer, Network Analysis
2. การออกแบบฐานข้อมูล (Database Design)
   • การออกแบบเชิงแนวคิด (Conceptual Design): เช่น ER-Diagram
   • การออกแบบเชิงตรรกะ (Logical Design): แปลง ER เป็นตารางที่มีความสัมพันธ์ (Relational Model)
   • การออกแบบเชิงกายภาพ (Physical Design): กำหนดชนิดข้อมูล, ดัชนี, การกำหนดค่า Spatial Reference
3. การจัดหาข้อมูล (Data Acquisition)
   • สำรวจภาคสนาม (Field Survey)
   • แปลงข้อมูลจากเอกสารเดิม (Digitizing)
   • ใช้ข้อมูลจากหน่วยงานภาครัฐหรือ Open Data (เช่น กรมที่ดิน, สทอภ., OneMap)
   • ภาพถ่ายดาวเทียมหรือออร์โธโฟโต (Remote Sensing)
4. การจัดทำ Metadata และ Data Dictionary
   • อธิบายที่มา ความแม่นยำ รูปแบบ และข้อจำกัดของข้อมูล
   • ระบุหน่วยงานเจ้าของข้อมูลและผู้ดูแล (Data Steward)
5. การจัดเก็บและจัดโครงสร้างฐานข้อมูล
   • ใช้ระบบจัดการฐานข้อมูลที่รองรับเชิงพื้นที่ เช่น PostgreSQL + PostGIS, SpatiaLite, Oracle Spatial
   • จัดทำตารางความสัมพันธ์ (Relational Table)
   • ใช้ดรรชนีเชิงพื้นที่ (Spatial Index) เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพ
6. การประกันคุณภาพข้อมูล (Data Quality Control)
   • ตรวจสอบความถูกต้อง (Accuracy)
   • ตรวจสอบความสมบูรณ์ (Completeness)
   • ตรวจสอบความสอดคล้องของข้อมูล (Consistency)
7. การทดสอบระบบและการฝึกอบรม
   • ทดสอบการ Query, Join, Overlay, Export
   • ฝึกอบรมผู้ใช้ด้วย QGIS หรือ Web GIS
8. การบำรุงรักษาฐานข้อมูล (Database Maintenance)
   • สำรองข้อมูล (Backup)
   • ปรับปรุงข้อมูล (Update)
   • บันทึก Log การเข้าถึงและแก้ไขข้อมูล

---

🧩 ตัวอย่างผลลัพธ์จากฐานข้อมูล GIS ที่ดี

• ระบบสำรวจแปลงเกษตรกรรม (Land Parcel GIS)
• ระบบติดตามการเปลี่ยนแปลงการใช้ที่ดิน (Land Use Change Monitoring)
• ระบบวิเคราะห์ความเสี่ยงภัยพิบัติ (Disaster Risk GIS)
• ระบบการวางแผนผังเมืองและคมนาคม (Urban Planning GIS)

๕.๖.๑ ขั้นตอนการพัฒนาระบบฐานข้อมูลสารสนเทศทางภูมิศาสตร์

การพัฒนาระบบฐานข้อมูลสำหรับ ระบบสารสนเทศทางภูมิศาสตร์ (GIS) จำเป็นต้องอาศัย กระบวนการที่เป็นระบบ (Systematic Approach) โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อให้ระบบที่ได้สามารถตอบสนองความต้องการของผู้ใช้งานอย่างมีประสิทธิภาพ มีความยืดหยุ่นในการจัดการ และรองรับการขยายผลในอนาคต

โดยทั่วไป ขั้นตอนการพัฒนาระบบสารสนเทศจะประกอบด้วย 3 ขั้นตอนหลัก ดังต่อไปนี้:

---

1) การวิเคราะห์ปัญหา (Problem Analysis)

เป็นขั้นตอนที่เน้นการศึกษาระบบงานเดิมซึ่งอาจประสบปัญหา ความล้าหลัง (Obsolescence) หรือ ขาดประสิทธิภาพในการบริหารจัดการข้อมูล เช่น:

• ระบบเดิมไม่สามารถให้ข้อมูลได้ทันเวลา
• ไม่รองรับการวิเคราะห์เชิงพื้นที่แบบ Overlay หรือ Buffer
• ไม่มีระบบฐานข้อมูลกลางร่วมกันระหว่างหน่วยงาน

ผลลัพธ์ของขั้นตอนนี้ คือ การเข้าใจสภาพปัญหาและจุดอ่อนของระบบเดิม เพื่อใช้เป็นข้อมูลตั้งต้นในการวางแผนระบบใหม่

---

2) การศึกษาความเป็นไปได้ (Feasibility Study)

หลังจากวิเคราะห์ปัญหาแล้ว ขั้นตอนต่อไปคือการประเมินความเป็นไปได้ในการพัฒนาระบบใหม่ ซึ่งพิจารณาจากหลายมิติ ได้แก่:

▪ ความเป็นไปได้ทางเทคโนโลยี (Technological Feasibility)

• ระบบเดิมมีความสามารถในการจัดเก็บและประมวลผลข้อมูล GIS หรือไม่
• จำเป็นต้องจัดซื้อระบบ GIS เพิ่มเติม เช่น เซิร์ฟเวอร์, ซอฟต์แวร์ QGIS, PostGIS, Remote Sensing tools

▪ ความเป็นไปได้ด้านปฏิบัติการ (Operational Feasibility)

• บุคลากรในองค์กรมีความรู้ด้าน GIS, DBMS หรือไม่
• มีการยอมรับต่อการเปลี่ยนแปลงระบบจากผู้ใช้หรือไม่

▪ ความเป็นไปได้ทางเศรษฐศาสตร์ (Economic Feasibility)

• วิเคราะห์ต้นทุนโครงการ เช่น ค่าอุปกรณ์, ค่าฝึกอบรม, ค่าจ้างที่ปรึกษา
• คาดการณ์ผลตอบแทน เช่น ลดเวลาการประมวลผล, เพิ่มความแม่นยำในการตัดสินใจเชิงพื้นที่

---

3) การพัฒนาระบบสารสนเทศทางภูมิศาสตร์ (GIS System Development)

หากผลการศึกษาความเป็นไปได้เป็นบวก และผู้บริหารเห็นควรให้ดำเนินการต่อ จะเข้าสู่กระบวนการพัฒนา โดยมีรายละเอียดสำคัญ ดังนี้:

---

▪ การกำหนดขอบเขตของฐานข้อมูล

• ต้องกำหนดให้ชัดเจนว่า ฐานข้อมูล GIS จะใช้ในด้านใด เช่น การเกษตร, ผังเมือง, สิ่งแวดล้อม
• เลือกโครงสร้างฐานข้อมูลแบบ Centralized Database หรือ Distributed Database ตามบริบทหน่วยงาน

---

▪ การประเมินขีดความสามารถของโปรแกรมประยุกต์ (GIS Applications)

• การนำเสนอข้อมูล: เช่น Interactive Map, Dashboard
• การวิเคราะห์: เช่น Network Analysis, Overlay Analysis
• การจัดการข้อมูล: เช่น Import/Export, Metadata Handling
• ความคงสภาพของข้อมูล (Data Integrity): เช่น Topological Rules, Domain Constraints

---

▪ การเลือกใช้ฮาร์ดแวร์และซอฟต์แวร์

• ฮาร์ดแวร์: เครื่องแม่ข่าย (Server), ระบบจัดเก็บข้อมูล (Storage), อุปกรณ์สำรวจภาคสนาม (GNSS, UAV)
• ซอฟต์แวร์: QGIS, ArcGIS, PostGIS, GeoServer

---

▪ การจัดทำแผนดำเนินการ (Project Planning)

• กำหนดระยะเวลาทำงาน (Timeline)
• จัดลำดับความสำคัญของโมดูลหรือระบบย่อย
• แบ่งเฟสการพัฒนา เช่น Pilot Area → Regional → National

๕.๖.๒ แนวทางการพัฒนาระบบสารสนเทศทางภูมิศาสตร์ (GIS Development Approach)

การพัฒนาระบบสารสนเทศทางภูมิศาสตร์ (Geographic Information System: GIS) จำเป็นต้องมีแนวทางที่เป็นระบบและสอดคล้องกับภารกิจหลักขององค์กร เพื่อให้การนำระบบไปใช้งานเกิดประสิทธิผลสูงสุด ทั้งในด้านการวิเคราะห์ ตัดสินใจ และบริหารจัดการข้อมูลเชิงพื้นที่ได้อย่างแม่นยำและยั่งยืน

ขั้นตอนแนวทางการพัฒนา

1. กำหนดวัตถุประสงค์และกลุ่มผู้ใช้ (Objective Formulation and Users Identification)
   ขั้นตอนแรกในการพัฒนาระบบคือการกำหนด เป้าหมายของระบบ อย่างชัดเจนว่าต้องการใช้เพื่ออะไร เช่น การบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติ การวางแผนการใช้ที่ดิน ฯลฯ พร้อมกับการระบุ กลุ่มผู้ใช้งานหลัก ได้แก่ ผู้บริหาร นักวิเคราะห์ GIS เจ้าหน้าที่ภาคสนาม หรือประชาชนทั่วไป
2. การศึกษาเบื้องต้น (Preliminary Study)
   ประกอบด้วย
   • การศึกษาความต้องการใช้ระบบของผู้ใช้ (User Requirement)
   • การสำรวจระบบสารสนเทศที่มีอยู่เดิม (Existing System) เช่น ซอฟต์แวร์ที่ใช้อยู่ แหล่งข้อมูลที่มี
3. การวิเคราะห์ระบบ (System Analysis)
   วิเคราะห์ องค์ประกอบ โครงสร้าง และกระบวนการทำงานของระบบเดิม เพื่อหาจุดอ่อน และกำหนดคุณลักษณะของระบบใหม่ เช่น ระบบต้องสามารถแสดงข้อมูลในแผนที่แบบโต้ตอบ (interactive map), สนับสนุนการ Query ข้อมูลเชิงพื้นที่, หรือรองรับ Mobile GIS เป็นต้น
4. การออกแบบระบบ (System Design)
   กำหนดโครงสร้างระบบโดยละเอียด ทั้งในเชิงข้อมูล (Data Model), ฟังก์ชันการทำงาน (Functionality), โครงสร้างฐานข้อมูล (Database Schema), อินเทอร์เฟซผู้ใช้ และการเชื่อมโยงกับซอฟต์แวร์ภายนอก
5. การพัฒนาระบบ (System Construction)
   ดำเนินการตามแบบที่ออกแบบไว้ ประกอบด้วย
   • การจัดหาและพัฒนาโปรแกรม
   • การทดสอบระบบ (System Testing)
   • การปรับปรุงตามผลการทดสอบ
   • การจัดทำคู่มือการใช้งานระบบ (User Manual)

---

การพัฒนา GIS อย่างสอดคล้องกับภารกิจองค์กร

การพัฒนา GIS ที่ดีต้องสอดคล้องกับ ภารกิจหลักขององค์กร เช่น:

• หน่วยงานผังเมือง: ต้องการระบบวิเคราะห์การใช้ที่ดินและจำแนกเขตควบคุม
• หน่วยงานด้านสิ่งแวดล้อม: เน้นระบบตรวจสอบพื้นที่เสื่อมโทรมจากภาพถ่ายดาวเทียม
• หน่วยงานท้องถิ่น: ใช้ในการติดตามข้อมูลครัวเรือนหรือการพัฒนาหมู่บ้าน

---

การนำไปใช้งานจริงในระดับองค์กรขนาดเล็ก

สำหรับองค์กรขนาดเล็กหรือระดับท้องถิ่น การเริ่มต้นจัดการฐานข้อมูล GIS อาจใช้ซอฟต์แวร์สำเร็จรูป เช่น:

• Microsoft Excel หรือ Microsoft Access
  ใช้จัดเก็บข้อมูลเชิงตาราง เช่น รายชื่อหมู่บ้าน ตำแหน่งสถานที่สำคัญ ประเภทที่ดิน ฯลฯ ซึ่งสามารถเชื่อมโยงกับโปรแกรม GIS เช่น QGIS หรือ ArcGIS ได้ในภายหลัง
• แนวทางเบื้องต้นสำหรับผู้เริ่มต้น
  • กำหนดโครงสร้างข้อมูลให้อยู่ในรูปแบบตาราง (Normalized Table)
  • ระบุคีย์หลัก (Primary Key) เช่น หมายเลขหมู่บ้าน หรือรหัสแปลงที่ดิน
  • สร้างคำอธิบายประกอบ (Metadata/Field Dictionary) ของตาราง เช่น ชื่อเขตข้อมูล, หน่วย, คำอธิบาย

ข้อควรระวัง: การออกแบบโครงสร้างฐานข้อมูลอย่างไม่เป็นระบบจะส่งผลต่อความสามารถในการเรียกใช้ และประมวลผลในอนาคต

ตัวอย่าง System Design Template สำหรับโครงการพัฒนาระบบ Geographic Information System (GIS) ซึ่งสามารถปรับใช้ได้กับหลายบริบท เช่น ด้านเกษตรกรรม การวางผังเมือง หรือสิ่งแวดล้อม โดยรูปแบบนี้ออกแบบตามหลักการวิเคราะห์และออกแบบระบบ (System Analysis and Design) ที่สอดคล้องกับแนวทางทางวิชาการ:

---

🧩 GIS System Design Template

1. Project Overview

รายการ	รายละเอียด
ชื่อโครงการ	ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์เพื่อการจัดการที่ดินเกษตรกรรม
วัตถุประสงค์	เพื่อจัดเก็บ วิเคราะห์ และแสดงข้อมูลพื้นที่เพาะปลูกในรูปแบบเชิงพื้นที่
พื้นที่เป้าหมาย	จังหวัด/อำเภอ/ตำบลที่เกี่ยวข้อง
กลุ่มผู้ใช้งาน	นักวางแผนเชิงพื้นที่, เจ้าหน้าที่ภาคสนาม, ผู้บริหารโครงการ

---

2. System Architecture

องค์ประกอบ	รายละเอียด
Client-side	QGIS Desktop, WebGIS Interface (Leaflet/MapLibre)
Server-side	PostgreSQL + PostGIS, GeoServer
Data Storage	Spatial Database, File Geodatabase (GPKG, Shapefile)
API/Integration	REST API สำหรับเชื่อมโยงกับระบบทะเบียนเกษตรกร (กรณีเชื่อมภายนอก)

---

3. Database Design Overview

ตารางหลัก	คำอธิบาย
land_parcel	ตารางแปลงที่ดิน (Polygon) พร้อมพิกัด
crop_type	ตารางประเภทพืชที่ปลูก
farmer_profile	ข้อมูลเจ้าของแปลงที่ดิน
irrigation_zone	ข้อมูลขอบเขตแหล่งน้ำและระบบชลประทาน

📎 Relationships

• land_parcel.crop_code → crop_type.crop_code (1:M)
• land_parcel.farmer_id → farmer_profile.farmer_id (1:M)

---

4. Functional Requirements

ฟังก์ชัน	รายละเอียด
แสดงแผนที่แปลงเกษตร	แสดง Polygon แปลงเพาะปลูกพร้อมข้อมูลคุณลักษณะ
ค้นหาแปลงตามเงื่อนไข	เช่น ค้นหาพื้นที่ปลูกข้าว > 20 ไร่ ในเขตชลประทาน
เพิ่ม/แก้ไข/ลบ ข้อมูล	รองรับการจัดการข้อมูลภาคสนาม
วิเคราะห์ซ้อนทับ (Overlay)	วิเคราะห์ความทับซ้อนของแปลงกับชั้นข้อมูลสิ่งแวดล้อม
ออกรายงานและแผนที่	สรุปข้อมูลในตารางพร้อมแผนที่ PDF

---

5. Hardware/Software Specification

รายการ	สเปก
Server	8-core CPU, 32 GB RAM, SSD 1TB, Linux Ubuntu 22.04
Client	PC/Notebook รองรับ QGIS 3.34+, Browser (Chrome/Firefox)
Software	PostgreSQL 15 + PostGIS, GeoServer 2.24, QGIS LTR

---

6. Data Source Inventory

แหล่งข้อมูล	ประเภทข้อมูล	ความถี่การปรับปรุง
สทอภ.	แผนที่ขอบเขตตำบล (Polygon)	ปีละ 1 ครั้ง
สำนักงานเกษตร	รายชื่อเกษตรกร	รายเดือน
ภาพดาวเทียม	ข้อมูล Raster	รายไตรมาส

---

7. Security and Access Control

กลุ่มผู้ใช้	สิทธิ์การเข้าถึง
ผู้ดูแลระบบ	CRUD ทั้งหมด, บำรุงรักษาฐานข้อมูล
นักวิเคราะห์	อ่านข้อมูล + วิเคราะห์ GIS
ผู้ใช้ทั่วไป	เข้าชมแผนที่, ดาวน์โหลดรายงาน PDF

---

8. Maintenance and Training Plan

• แผนบำรุงรักษา: Backup ฐานข้อมูลทุกสัปดาห์, ตรวจสอบ Log รายเดือน
• คู่มือการใช้งาน: PDF และวิดีโอการใช้งาน QGIS
• การฝึกอบรม: จัดอบรมผู้ใช้ระดับองค์กรอย่างน้อย 1 ครั้งต่อปี

ตารางวิเคราะห์ความต้องการของผู้ใช้ (User Requirement Analysis Table) สำหรับโครงการพัฒนาระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ด้าน พื้นที่เกษตรกรรม (Agricultural GIS Project) ซึ่งสามารถใช้เป็นแบบฟอร์มหรือแนวทางในการเก็บความต้องการของผู้ใช้ (User Needs) ในการออกแบบระบบฐานข้อมูลและระบบ GIS:

---

🗂 ตารางวิเคราะห์ความต้องการของผู้ใช้ (User Requirement Table)

โครงการ: ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์เพื่อการจัดการพื้นที่เกษตรกรรม
พื้นที่นำร่อง: จังหวัด/อำเภอ/ตำบล ……………

ลำดับ	กลุ่มผู้ใช้	ความต้องการหลัก (Main Requirement)	ข้อมูลที่ต้องใช้	รูปแบบการแสดงผล	ลักษณะการโต้ตอบกับระบบ (Interaction)	ความสำคัญ (สูง/กลาง/ต่ำ)
1	เจ้าหน้าที่เกษตรอำเภอ	ต้องการทราบตำแหน่งแปลงปลูกพืชหลัก	Polygon แปลงเกษตร, ชนิดพืช	แผนที่เชิงโต้ตอบ (Interactive Map)	ค้นหาแปลงตามชื่อ/เลขที่ดิน	สูง
2	ผู้บริหารจังหวัด	ต้องการสรุปพื้นที่ปลูกพืชตามชนิด	ตารางสรุป + ข้อมูลพื้นที่	รายงาน PDF / Dashboard	ดูข้อมูลรายเขต + ดาวน์โหลด	สูง
3	นักวิเคราะห์ข้อมูล	ต้องการวิเคราะห์แนวโน้มการใช้ที่ดิน	ข้อมูล 5 ปีย้อนหลัง, ภาพถ่ายดาวเทียม	แผนที่ Time Series + กราฟแนวโน้ม	เปรียบเทียบปีต่อปี	กลาง
4	เจ้าหน้าที่ภาคสนาม	ต้องการเพิ่มข้อมูลพิกัดแปลงใหม่	GPS point, รูปถ่าย, แบบฟอร์มแปลง	Mobile form / Map editor	บันทึกในภาคสนามผ่านมือถือ	สูง
5	นักสิ่งแวดล้อม	ต้องการดูแปลงเกษตรที่อยู่ในพื้นที่เสี่ยง	Raster ข้อมูลน้ำท่วม, ความลาดชัน	แผนที่ซ้อนทับ (Overlay)	Filter พื้นที่เสี่ยงและแปลง	กลาง
6	นักผังเมือง	ต้องการวิเคราะห์การกระจุกตัวของแปลง	Point density / Cluster analysis	Heatmap / Buffer Zone	เครื่องมือวิเคราะห์ GIS	กลาง
7	ประชาชนทั่วไป	ต้องการเข้าถึงข้อมูลการใช้ที่ดินในชุมชน	พื้นที่แปลง, ชนิดพืช, ผู้ครอบครอง	เว็บพอร์ทัล, Popup map info	ดูข้อมูลพื้นฐาน ไม่แก้ไข	ต่ำ

---

✅ หมายเหตุการใช้งาน

• ข้อมูลนี้ใช้เพื่อกำหนดฟีเจอร์ในระบบ GIS เช่น ชุดข้อมูลที่จำเป็น, สิทธิ์การเข้าถึง, เครื่องมือวิเคราะห์
• ความสำคัญ ใช้ประกอบการลำดับความเร่งด่วนในการพัฒนา
• ควรมีการ สัมภาษณ์ หรือทำเวิร์กชอปกับกลุ่มผู้ใช้ เพื่อปรับปรุงรายการให้สอดคล้องกับความเป็นจริง

ตารางวิเคราะห์ความต้องการของผู้ใช้ (User Requirement Analysis Table) สำหรับโครงการ ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ด้านสิ่งแวดล้อม (Environmental GIS Project) ซึ่งสามารถใช้เพื่อรวบรวมและวิเคราะห์ความต้องการจากผู้มีส่วนได้ส่วนเสียต่างๆ ก่อนการออกแบบระบบ GIS:

---

🗂 ตารางวิเคราะห์ความต้องการของผู้ใช้ (User Requirement Table)

โครงการ: ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์เพื่อการจัดการสิ่งแวดล้อม
พื้นที่ศึกษา: จังหวัด/อำเภอ/พื้นที่ลุ่มน้ำ …………………

ลำดับ	กลุ่มผู้ใช้	ความต้องการหลัก	ข้อมูลที่ต้องใช้	รูปแบบการแสดงผล	ลักษณะการโต้ตอบกับระบบ	ความสำคัญ
1	เจ้าหน้าที่สิ่งแวดล้อม	ตรวจสอบแหล่งกำเนิดมลพิษ	ตำแหน่งโรงงาน, ค่ามลพิษ PM2.5, NO₂, COD, BOD	แผนที่จุดแสดงค่าความเข้มข้น + Chart	ค้นหาตามพิกัด/ชนิดมลพิษ	สูง
2	นักวิเคราะห์ทรัพยากรธรรมชาติ	วิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงพื้นที่ป่าไม้	ข้อมูล LULC, NDVI, ภาพถ่ายดาวเทียม	Time-series map + กราฟแนวโน้ม	เลือกช่วงเวลาเปรียบเทียบได้	สูง
3	นักวางแผนเชิงพื้นที่	วางแผนเขตอนุรักษ์	ขอบเขตป่า/ชุมชน/แหล่งน้ำ, ความลาดชัน	Zoning map + Buffer analysis	สร้าง buffer / overlay วิเคราะห์	สูง
4	หน่วยงานบรรเทาสาธารณภัย	ตรวจสอบจุดเสี่ยงน้ำท่วม/ไฟป่า	จุดน้ำท่วม, ป่าเสื่อมโทรม, ความลาดชัน	Risk map + Alert System	ดูและแจ้งเตือนตามช่วงเวลา	กลาง
5	นักวิจัยมหาวิทยาลัย	ดึงข้อมูลเพื่อนำไปวิเคราะห์เพิ่มเติม	ข้อมูลดิบในรูป CSV, Shapefile, GeoTIFF	Table / Download Interface	Query + export ข้อมูล	กลาง
6	ชาวบ้าน/ประชาชน	ต้องการทราบสถานะสิ่งแวดล้อมในพื้นที่	จุดมลพิษ, ความเสี่ยง, แหล่งอนุรักษ์	Web Map / Info pop-up	คลิกดูข้อมูลจุดใกล้เคียง	ต่ำ

---

✅ แนวทางการใช้งาน

• เหมาะสำหรับโครงการ Environmental Monitoring, EIA/GIS, Green Mapping, หรือ การวางแผนสิ่งแวดล้อมระดับท้องถิ่น
• ใช้ควบคู่กับการจัดเวิร์กชอปหรือสัมภาษณ์ผู้ใช้งาน (User Interview) เพื่อจัดลำดับ ความเร่งด่วน และ กำหนดขอบเขตระบบ (Scope Definition)
• นำไปใช้ในการออกแบบระบบฐานข้อมูล GIS และการพัฒนาฟีเจอร์บน QGIS, ArcGIS, หรือ Web GIS (เช่น GeoServer + Leaflet)

ตารางวิเคราะห์ความต้องการของผู้ใช้ (User Requirement Analysis Table) สำหรับโครงการ ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ด้านการผังเมือง (Urban/City Planning GIS Project) เพื่อช่วยวางแผนการพัฒนาเมือง การควบคุมการใช้ประโยชน์ที่ดิน และการให้บริการด้านกายภาพของเมือง:

---

🗂 ตารางวิเคราะห์ความต้องการของผู้ใช้ (User Requirement Table)

โครงการ: ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์เพื่อการวางผังเมือง
พื้นที่ศึกษา: เขตเทศบาล/องค์การบริหารส่วนตำบล/จังหวัด …………………

ลำดับ	กลุ่มผู้ใช้	ความต้องการหลัก (Main Requirement)	ข้อมูลที่ต้องใช้	รูปแบบการแสดงผล	การโต้ตอบกับระบบ	ความสำคัญ
1	นักผังเมือง (ฝ่ายวางแผน)	วิเคราะห์การใช้ที่ดินตามแผนผังเมืองรวม	ชั้นข้อมูลที่ดิน, แผนผังเมือง, เขตควบคุมอาคาร	แผนที่ zoning + ตารางสรุป	วิเคราะห์ overlay zoning vs actual	สูง
2	เจ้าหน้าที่ออกใบอนุญาตอาคาร	ตรวจสอบข้อกำหนดการใช้ที่ดินก่อนอนุญาต	เขตควบคุมอาคาร, แนวถนน, เขตถอยร่น	แผนที่ + ข้อมูลเชิงลึก	ค้นหาพิกัด/พิมพ์ใบอนุญาต	สูง
3	ฝ่ายโครงสร้างพื้นฐาน	วางแผนขยายโครงข่ายถนนและสาธารณูปโภค	ถนน, ระบบไฟฟ้า, เขตบริการน้ำประปา	แผนที่ utility networks	วิเคราะห์ buffer/ใกล้แนวถนน	กลาง
4	ผู้บริหารท้องถิ่น	ต้องการดูแนวโน้มการขยายตัวของเมือง	แผนที่ LULC 5 ปีย้อนหลัง	Dashboard + Graph + Map	ดาวน์โหลดรายงานภาพรวม	สูง
5	ภาคเอกชน/นักลงทุน	ตรวจสอบพื้นที่ที่อนุญาตให้ทำโครงการ	เขตพาณิชยกรรม, เขตสีในผังเมือง	Interactive Map + Attribute popup	ค้นหาที่ดินว่างพร้อม zoning	กลาง
6	นักวิชาการ/นักวิจัย	วิเคราะห์รูปแบบการกระจายพื้นที่สีเขียว	ข้อมูลสวนสาธารณะ, เขตที่อยู่อาศัย	Green space map + สถิติพื้นที่	ค้นหาพื้นที่ว่าง + วิเคราะห์ proximity	กลาง
7	ประชาชนทั่วไป	ดูข้อมูลการใช้ที่ดินและเขตก่อสร้าง	ข้อมูลสีผังเมือง, เขตห้ามสร้าง	แผนที่ทั่วไปบน WebGIS	คลิกดูรายละเอียด + ค้นหาตามที่อยู่	ต่ำ

---

✅ หมายเหตุเพิ่มเติม

• ตารางนี้ควรใช้ในการ เก็บข้อมูลจากการสัมภาษณ์เชิงลึกหรือเวิร์กชอป กับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เช่น สำนักงานโยธาธิการฯ, เทศบาล, อบต., หรือบริษัทรับเหมาวางผัง
• ความต้องการเหล่านี้จะเป็นข้อมูลพื้นฐานสำหรับ:
  • การ ออกแบบระบบฐานข้อมูล (Spatial DB Schema)
  • การจัดลำดับความสำคัญของฟังก์ชันในระบบ WebGIS หรือ Desktop GIS
  • การกำหนดสิทธิ์การเข้าถึงระบบ (Access Control)

แผนภาพ Use Case Diagram สำหรับระบบ GIS ด้านการผังเมือง (Urban Planning GIS System) ซึ่งแสดงบทบาทของผู้ใช้งานแต่ละประเภทและฟังก์ชันหลัก (use cases) ที่พวกเขาสามารถทำงานร่วมกับระบบได้

---

🧭 Use Case Diagram: ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ด้านการผังเมือง

luaCopyEdit                        +-----------------------+
                        |   Urban Planning GIS  |
                        +-----------------------+

              +------------+                      +------------------+
              | นักผังเมือง |<--------------------| วิเคราะห์การใช้ที่ดิน |
              +------------+                      +------------------+
                     |                                 ^
                     |                                 |
                     |                          +---------------------+
                     |                          | วิเคราะห์ความเหมาะสมของ |
                     |                          | การใช้ประโยชน์ที่ดิน      |
                     |                          +---------------------+
                     |
                     v
     +------------------------------+
     | สร้างแผนผังเมือง / แก้ไขผังเมือง |
     +------------------------------+
                     |
                     v
     +------------------------------+
     | ตรวจสอบความสอดคล้องกับผัง |<--------------+  
     +------------------------------+               |
                                                   |
       +----------------+                          |
       | เจ้าหน้าที่ออกใบอนุญาต |------------------+
       +----------------+                          
              |                                        
              v
     +--------------------------+
     | ตรวจสอบเขตก่อสร้าง / Zoning |
     +--------------------------+
              |
              v
     +--------------------------+
     | พิมพ์ใบอนุญาต / ออกรายงาน  |
     +--------------------------+

         +--------------------+
         | ผู้บริหารท้องถิ่น   |----------------+
         +--------------------+                |
                 |                              v
                 +------------------>+-------------------------+
                                     | ดู Dashboard ภาพรวมเมือง  |
                                     +-------------------------+

         +---------------------+
         | ภาคเอกชน/ประชาชนทั่วไป |
         +---------------------+
                     |
                     v
         +----------------------------+
         | ค้นหาข้อมูลที่ดิน / เขตผัง |
         +----------------------------+
                     |
                     v
         +------------------------------+
         | เข้าถึงข้อมูล zoning + map viewer |
         +------------------------------+

---

💡 คำอธิบาย Actor และ Use Case สำคัญ

Actor	บทบาท
นักผังเมือง (Planner)	วิเคราะห์การใช้ที่ดิน วางผัง สร้างเขตผังเมือง
เจ้าหน้าที่ออกใบอนุญาต	ตรวจสอบเงื่อนไขการก่อสร้าง ออกใบอนุญาต
ผู้บริหารท้องถิ่น	ดูสถิติผังเมืองผ่านแดชบอร์ดเพื่อการตัดสินใจ
ภาคเอกชน/ประชาชน	ค้นหาข้อมูลที่ดิน เขตผังเมือง ดู zoning ที่เกี่ยวข้อง

---

✅ รูปแบบไฟล์ที่จัดเตรียมได้:

• PNG / SVG ของแผนภาพ
• แฟ้ม UML ในรูปแบบ .drawio, .lucidchart, หรือ .vsdx
• เอกสารประกอบ Use Case ในรูปแบบ .docx หรือ .pdf (สามารถเขียนเป็น narrative ได้)

ตัวอย่าง ผัง Zoning (ผังสี) ที่ใช้ในระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ (GIS) สำหรับ การวางผังเมือง พร้อม ตารางเชื่อมโยงฐานข้อมูล (Attribute Table) ซึ่งมักใช้ในโครงการ WebGIS หรือแผนที่เชิงโต้ตอบ (Interactive Urban Planning Map):

---

🗺️ ตัวอย่างผัง Zoning (ผังสี)

รหัสสีผังเมือง	ประเภทการใช้ประโยชน์ที่ดิน	สีบนแผนที่	การใช้ที่ดินที่อนุญาต	การใช้ที่ดินที่ต้องควบคุม
R	ที่อยู่อาศัยหนาแน่นต่ำ	สีเหลืองอ่อน	บ้านเดี่ยว, อาคารพาณิชย์ขนาดเล็ก	อาคารเกิน 3 ชั้น, สถานบันเทิง
C	พาณิชยกรรม	สีแดง	อาคารพาณิชย์, ค้าปลีก, สำนักงาน	โรงงานอุตสาหกรรมหนัก
I	อุตสาหกรรม	สีม่วง	โรงงาน, คลังสินค้า	โรงพยาบาล, โรงเรียน
A	เกษตรกรรม	สีเขียวอ่อน	พื้นที่เกษตร, ฟาร์ม	การพัฒนาเชิงพาณิชย์
G	พื้นที่สีเขียว/สาธารณะ	สีเขียวเข้ม	สวนสาธารณะ, ที่โล่ง	อาคารทุกชนิด
S	สถาบัน/ราชการ	สีฟ้า	หน่วยงานรัฐ, โรงเรียน, วัด	ที่อยู่อาศัยหนาแน่นสูง

---

🗂️ ตารางข้อมูลเชิงคุณลักษณะ (Attribute Table) ที่เชื่อมกับผัง Zoning

OBJECTID	ZONE_CODE	ZONE_NAME	COLOR_CODE	MAX_BUILDING_HEIGHT	FAR	REMARKS
1	R	ที่อยู่อาศัยหนาแน่นต่ำ	#FFFF99	12 เมตร	1.5	ห้ามใช้เป็นโรงงาน
2	C	พาณิชยกรรม	#FF0000	23 เมตร	5.0	พื้นที่การค้า/สำนักงาน
3	I	อุตสาหกรรม	#9900CC	ไม่จำกัด	3.0	อนุญาตเฉพาะอุตสาหกรรม
4	A	เกษตรกรรม	#99FF99	9 เมตร	0.8	ห้ามพัฒนาเชิงพาณิชย์
5	G	พื้นที่สีเขียวสาธารณะ	#009933	ไม่อนุญาต	0.5	เป็นเขตอนุรักษ์
6	S	สถาบัน/ราชการ	#66CCFF	15 เมตร	1.0	โรงเรียน, ศาลา, วัด

---

🧩 ตัวอย่างการเชื่อมโยงในระบบ GIS

• Zoning Layer (Polygon) → ZONE_CODE เชื่อมกับตาราง Zoning Attributes
• ใช้สำหรับ การวิเคราะห์ Overlay เช่น:
  • พื้นที่การใช้ที่ดินผิดประเภท
  • การอนุญาตก่อสร้างในเขตควบคุม
  • วิเคราะห์ FAR และ Building Height ตามผังเมือง

---

🖥️ นำไปประยุกต์ในระบบ WebGIS หรือ QGIS

• ใน QGIS/ArcGIS: ผังสีสามารถจัดการผ่าน Categorized Symbology โดยอิง ZONE_CODE
• ใน WebGIS: ใช้ JSON/GeoJSON กับ Leaflet.js, Mapbox, MapLibre เพื่อแสดงผลแบบโต้ตอบ
• สามารถแนบ Tooltip หรือ Popup บอกข้อมูลจาก Attribute Table เมื่อคลิกที่ polygon