บทที่ 2 : 2.4 องค์ประกอบด้านบุคลากร
๒.๕ บุคลากร (Peopleware)
องค์ประกอบด้านบุคลากรในระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์
บุคลากรหรือที่เรียกกันว่า “Peopleware” ถือเป็นหัวใจสำคัญของการดำเนินงานในระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ (GIS: Geographic Information Systems) เนื่องจากระบบนี้มิใช่เพียงเทคโนโลยีซอฟต์แวร์และฮาร์ดแวร์ หากแต่ต้องอาศัยมนุษย์ในการออกแบบ ควบคุม วิเคราะห์ และพัฒนาระบบอย่างมีประสิทธิภาพ
ความสำคัญของบุคลากรในทีม GIS
มนุษย์ถือเป็นหัวใจสำคัญในการขับเคลื่อนระบบ GIS ให้ประสบความสำเร็จ การทำงานในระบบนี้มักต้องอาศัยทีมงานที่มีความเชี่ยวชาญเฉพาะด้าน เช่น การเก็บข้อมูล การวิเคราะห์ การออกแบบ และการดูแลรักษาเครื่องมือและฐานข้อมูล การทำงานร่วมกันอย่างมีประสิทธิภาพจะช่วยให้องค์กรสามารถใช้ประโยชน์จาก GIS ได้สูงสุด
1. ความรู้และคุณลักษณะที่จำเป็นของบุคลากร GIS
คุณสมบัติที่จำเป็นสำหรับบุคลากรด้าน GIS
- มีความรู้ด้านเทคโนโลยีสารสนเทศ รวมถึงซอฟต์แวร์เฉพาะทาง เช่น Esri ArcGIS หรือ QGIS
- มีทักษะในการวิเคราะห์ข้อมูลเชิงพื้นที่ การออกแบบ และการแก้ปัญหา
- มีความสามารถในการทำงานร่วมกันในทีม และสื่อสารกับหน่วยงานอื่นๆ
- สนใจเรียนรู้เทคโนโลยีใหม่ๆ และติดตามข่าวสารในวงการ GIS อย่างต่อเนื่อง
บุคลากรในระบบ GIS จำเป็นต้องมี ความรู้สหวิทยาการ (interdisciplinary knowledge) ครอบคลุมหลากหลายด้าน เช่น:
- ภูมิศาสตร์และการทำแผนที่ (Cartography)
- วิทยาการคอมพิวเตอร์และการเขียนโปรแกรม
- การวิเคราะห์เชิงพื้นที่ (Spatial Analysis)
- การบริหารฐานข้อมูล (Database Management)
- เทคโนโลยีสารสนเทศใหม่ๆ เช่น AI, IoT, Cloud GIS
บุคลากรที่มี ใจรักในการเรียนรู้ และเปิดรับเทคโนโลยีใหม่ ๆ อยู่เสมอ จะสามารถขับเคลื่อนระบบ GIS ให้มีความทันสมัยและตอบโจทย์การใช้งานที่หลากหลายของหน่วยงานได้ดียิ่งขึ้น
2. หน้าที่ความรับผิดชอบของบุคลากร GIS
ระบบ GIS ที่มีความซับซ้อนและต้องการความแม่นยำสูงนั้น ต้องอาศัยการแบ่งหน้าที่ของบุคลากรในหลายบทบาท เช่น:
| บทบาท | หน้าที่ |
|---|---|
| GIS Analyst | วิเคราะห์ข้อมูลภูมิสารสนเทศและจัดทำรายงาน |
| GIS Developer | พัฒนาแอปพลิเคชันและเครื่องมือ GIS |
| Database Administrator | ดูแลระบบฐานข้อมูลเชิงพื้นที่ |
| System Administrator | ควบคุมระบบคอมพิวเตอร์และโครงสร้างพื้นฐาน |
| Cartographer | ออกแบบแผนที่และแผนภาพข้อมูล |
| Project Manager | บริหารจัดการโครงการ GIS ทั้งระบบ |
3. ลักษณะการทำงานแบบทีม (Collaborative Work)
การดำเนินงาน GIS ต้องอาศัย ทีมงานสหสาขาวิชา (multidisciplinary team) ซึ่งแต่ละคนมีความเชี่ยวชาญเฉพาะด้าน เพื่อบรรลุเป้าหมายของการใช้งานระบบให้มีประสิทธิภาพสูงสุด โดยองค์กรส่วนใหญ่จะจัดตั้งเป็น ฝ่ายเทคโนโลยีสารสนเทศ เช่น:
- ฝ่ายเทคโนโลยีสารสนเทศ (IT Division)
- ฝ่ายภูมิสารสนเทศ (GIS Unit)
- ฝ่ายประมวลผลข้อมูล (Data Processing Unit)
4. ความเชื่อมโยงกับระบบงานภายนอก
บุคลากร GIS ยังต้องสามารถประสานงานกับหน่วยงานภายนอก เช่น:
- หน่วยงานราชการ
- สถาบันการศึกษา
- บริษัทให้บริการแผนที่หรือภาพถ่ายดาวเทียม
- องค์กรพัฒนาเอกชน (NGOs)
เพื่อแลกเปลี่ยนข้อมูล เชื่อมโยงระบบ และพัฒนาศักยภาพการใช้ GIS อย่างมีบูรณาการ
ข้อเสนอแนะเพิ่มเติม
- ควรมีแผนพัฒนาทักษะบุคลากรด้าน GIS อย่างต่อเนื่อง เช่น การอบรม การศึกษาต่อ การเข้าร่วมสัมมนา
- ส่งเสริมการใช้เทคโนโลยี Open Source GIS เช่น QGIS เพื่อเพิ่มโอกาสการเข้าถึงเครื่องมือระดับสากล
บทบาทที่เกี่ยวข้องโดยตรงกับระบบ GIS
ในบริบทของระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ ซึ่งเป็นระบบที่พึ่งพาทั้งเทคโนโลยีและการวิเคราะห์เชิงพื้นที่ บุคลากรกลุ่มนี้จะมีความเชี่ยวชาญเฉพาะด้านหลากหลายเพื่อสนับสนุนการทำงานร่วมกันอย่างเป็นระบบ ซึ่งสามารถแบ่งออกเป็นประเภทต่าง ๆ ดังต่อไปนี้:
1) เจ้าหน้าที่บันทึกข้อมูล (Data Entry Operator)
บทบาทใน GIS:
- ป้อนข้อมูลเชิงพื้นที่ เช่น ข้อมูลแผนที่, พิกัด, ข้อมูลภาคสนามเข้าสู่ระบบ GIS
- ตรวจสอบความถูกต้องของข้อมูลก่อนเข้าสู่ฐานข้อมูล GIS
ความเกี่ยวข้อง:
งานบันทึกข้อมูลภาคสนาม เช่น พิกัด GPS หรือแบบสอบถามภาคสนามจำเป็นต้องมีผู้ป้อนข้อมูลที่แม่นยำเพื่อป้อนเข้าสู่ฐานข้อมูล GIS อย่างถูกต้อง
2) เจ้าหน้าที่พัฒนาโปรแกรมประยุกต์ (Application Programmer)
บทบาทใน GIS:
- พัฒนาเครื่องมือหรือส่วนขยาย (plug-ins) สำหรับซอฟต์แวร์ GIS เช่น QGIS, ArcGIS
- เขียนสคริปต์เพื่อวิเคราะห์เชิงพื้นที่ เช่น ด้วย Python (PyQGIS, ArcPy)
ความเกี่ยวข้อง:
การพัฒนาโมดูลเฉพาะทาง เช่น การวิเคราะห์การแพร่กระจายของฝุ่น PM2.5 ด้วย GIS จำเป็นต้องอาศัยโปรแกรมเมอร์ที่เข้าใจทั้งภาษาเขียนโปรแกรมและตรรกะ GIS
3) เจ้าหน้าที่วิเคราะห์และออกแบบระบบงาน (System Analyst and Designer)
บทบาทใน GIS:
- ออกแบบระบบฐานข้อมูลเชิงพื้นที่ (Spatial Database Design)
- วิเคราะห์ความต้องการของหน่วยงาน เช่น ระบบติดตามความเปลี่ยนแปลงที่ดิน หรือระบบภูมิสารสนเทศชุมชน
ความเกี่ยวข้อง:
การใช้ GIS ให้เกิดประโยชน์จำเป็นต้องมีการออกแบบโครงสร้างระบบที่สัมพันธ์กันระหว่างข้อมูล แผนที่ และผู้ใช้งาน
4) เจ้าหน้าที่จัดการฐานข้อมูล (Database Administrator – DBA)
บทบาทใน GIS:
- ออกแบบและจัดการฐานข้อมูลเชิงพื้นที่ (Spatial DBMS) เช่น PostgreSQL/PostGIS, Oracle Spatial
- กำหนดสิทธิ์การเข้าถึงข้อมูล GIS และดูแลระบบสำรองข้อมูล
ความเกี่ยวข้อง:
GIS จำเป็นต้องใช้ฐานข้อมูลขนาดใหญ่ และซับซ้อนกว่าข้อมูลทั่วไป เช่น ข้อมูลรูปแบบเวกเตอร์และแรสเตอร์ ทำให้ต้องการ DBA ที่มีความเข้าใจโครงสร้างเชิงพื้นที่โดยเฉพาะ
5) เจ้าหน้าที่ควบคุมเครื่องคอมพิวเตอร์ (Computer Operator)
บทบาทใน GIS:
- ดูแลระบบ GIS Server ที่ทำงานต่อเนื่อง เช่น WebGIS หรือ Map Services
- ประสานการรันโมเดลจำลอง เช่น Flood Simulation หรือ Land Use Change Models
ความเกี่ยวข้อง:
ระบบ GIS โดยเฉพาะที่เปิดบริการแบบ Web-based จำเป็นต้องใช้เครื่องแม่ข่าย (server) ที่รันตลอดเวลา เช่น การให้บริการแผนที่บนเว็บไซต์ของหน่วยงานราชการ
6) วิศวกรระบบ (System Engineer)
บทบาทใน GIS:
- ดูแลโครงสร้างพื้นฐานทางไอทีที่สนับสนุน GIS เช่น ระบบเครือข่าย, ระบบจัดเก็บข้อมูล (NAS/SAN), ระบบ cloud
- สนับสนุนการเชื่อมโยงระหว่าง GIS กับระบบอื่น เช่น IoT sensor, UAV data
ความเกี่ยวข้อง:
ระบบ GIS สมัยใหม่เน้นการเชื่อมต่อแบบ Realtime และใช้เทคโนโลยีคลาวด์ หรือการจัดเก็บข้อมูลขนาดใหญ่ (Big Geospatial Data)
บทบาทที่อาจเกี่ยวข้องในบางกรณี
7) EDP Manager (ผู้บริหารหน่วยประมวลผลข้อมูล)
บทบาทใน GIS:
- วางแผนงบประมาณและทรัพยากรบุคคลสำหรับโครงการ GIS
- บริหารจัดการนโยบายด้านข้อมูลและเทคโนโลยีภูมิสารสนเทศภายในองค์กร
ความเกี่ยวข้อง:
แม้ไม่ได้ปฏิบัติงานทางเทคนิคโดยตรง แต่ผู้บริหารจะมีบทบาทในการผลักดันให้ระบบ GIS เป็นไปตามกลยุทธ์องค์กร โดยเฉพาะในการวางแผนการใช้เทคโนโลยีระดับสูง เช่น AI หรือ remote sensing ควบคู่กับ GIS
บทสรุป
บุคลากรสารสนเทศที่เกี่ยวข้องกับระบบ GIS มีหลากหลายสาขา โดยเฉพาะในสาย ข้อมูลเชิงพื้นที่ (spatial data) และ ระบบประมวลผลภูมิสารสนเทศ (geospatial processing systems) ความเข้าใจเชิงลึกทั้งในด้านเทคโนโลยีและการวิเคราะห์ข้อมูล จะทำให้ระบบ GIS สามารถตอบสนองต่อความต้องการขององค์กรได้อย่างมีประสิทธิภาพ
✅ บทบาทที่เกี่ยวข้องกับระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ (GIS Personnel Roles)
1) ผู้จัดการ / ผู้อำนวยการ / หัวหน้า (GIS Manager / Director)
หน้าที่สำคัญ:
- บริหารจัดการภาพรวมของโครงการ GIS
- รู้จักศักยภาพและข้อจำกัดของข้อมูล GIS ในหน่วยงาน
- จัดหาและบริหารงบประมาณและบุคลากรเพื่อขับเคลื่อนโครงการ GIS
ความเกี่ยวข้องกับ GIS:
ผู้นำองค์กรด้าน GIS ต้องมีวิสัยทัศน์และความรู้รอบด้าน เพื่อขับเคลื่อนการใช้ GIS อย่างมียุทธศาสตร์
2) นักวิเคราะห์ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ (GIS System Analyst)
หน้าที่สำคัญ:
- วิเคราะห์และออกแบบระบบ GIS ตามความต้องการของหน่วยงาน
- สื่อสารระหว่างผู้ใช้กับทีมพัฒนาให้ตรงตามวัตถุประสงค์
- ออกแบบโครงสร้างฐานข้อมูลและกระบวนการทำงานในระบบ GIS
ความเกี่ยวข้องกับ GIS:
ถือเป็นตัวกลางสำคัญที่แปลงความต้องการภาคสนามให้กลายเป็นโครงสร้างเชิงระบบที่นำไปปฏิบัติได้
3) ผู้จัดการฐานข้อมูล (GIS Database Manager)
หน้าที่สำคัญ:
- รับผิดชอบการจัดเก็บ ดูแล และบริหารฐานข้อมูลเชิงพื้นที่ (Spatial Data) และไม่ใช่เชิงพื้นที่ (Non-Spatial Data)
- เชื่อมโยงระบบ GIS กับฐานข้อมูลอื่น
- ดูแลสื่อจัดเก็บข้อมูลและระบบสำรอง
ความเกี่ยวข้องกับ GIS:
ฐานข้อมูลที่ถูกออกแบบดีจะเป็นแกนกลางของระบบ GIS ที่มีความแม่นยำและสามารถวิเคราะห์ข้อมูลได้อย่างมีประสิทธิภาพ
4) ผู้ปฏิบัติงานอาวุโส (Senior GIS Operator)
หน้าที่สำคัญ:
- ดำเนินการตามแผนระบบ GIS
- ดูแลกระบวนการทำงานของระบบและให้คำแนะนำแก่ผู้ใช้งาน
- ตรวจสอบความถูกต้องของข้อมูลและการประมวลผล
ความเกี่ยวข้องกับ GIS:
เป็นผู้ประสานระหว่างระดับปฏิบัติและการวางแผน ช่วยให้ระบบดำเนินการได้ตามเป้าหมาย
5) ผู้ทำแผนที่ (Cartographer / GIS Map Designer)
หน้าที่สำคัญ:
- สร้างและออกแบบแผนที่จากข้อมูล GIS
- ป้อนข้อมูลจากภาพถ่ายดาวเทียม ภาพถ่ายทางอากาศ หรือแผนที่กระดาษ
- ใช้ความรู้ด้านกราฟิกเพื่อควบคุมคุณภาพแผนที่แสดงผล
ความเกี่ยวข้องกับ GIS:
การออกแบบแผนที่อย่างเหมาะสมจะช่วยให้การวิเคราะห์ข้อมูลเชิงพื้นที่สื่อสารได้อย่างมีประสิทธิภาพ
6) ผู้ป้อนข้อมูล (GIS Data Entry Technician)
หน้าที่สำคัญ:
- ป้อนข้อมูลเชิงพื้นที่ เช่น การ digitize แผนที่, การกรอก attribute data
- ตรวจสอบและปรับปรุงข้อมูลก่อนเข้าสู่ระบบ GIS
- ดำเนินงานตามแผนของนักวิเคราะห์ระบบหรือผู้ปฏิบัติงานอาวุโส
ความเกี่ยวข้องกับ GIS:
คุณภาพของข้อมูล GIS ขึ้นอยู่กับการป้อนข้อมูลอย่างถูกต้องแม่นยำตั้งแต่ต้น
7) ผู้บำรุงรักษาระบบ (GIS System Maintenance / IT Support)
หน้าที่สำคัญ:
- ดูแลระบบฮาร์ดแวร์ ซอฟต์แวร์ และเครือข่ายของระบบ GIS
- แก้ไขปัญหาเบื้องต้น และประสานงานกับฝ่ายเทคนิค
ความเกี่ยวข้องกับ GIS:
ระบบ GIS ต้องการเสถียรภาพสูงสำหรับการประมวลผลและให้บริการข้อมูลในองค์กร
8) โปรแกรมเมอร์ (GIS Programmer / Developer)
หน้าที่สำคัญ:
- เขียนโปรแกรมสนับสนุนการทำงานของระบบ GIS
- พัฒนาโมดูลหรือเครื่องมือเฉพาะ เช่น ระบบแปลงข้อมูล, การคำนวณเชิงพื้นที่
- ใช้ภาษาเช่น Python, C++, Java, หรือ JavaScript (สำหรับ WebGIS)
ความเกี่ยวข้องกับ GIS:
ระบบ GIS ขั้นสูงต้องอาศัยการพัฒนาโปรแกรมเฉพาะทางเพื่อปรับให้เหมาะกับโจทย์ของหน่วยงาน
9) ผู้ใช้ (GIS Users)
หน้าที่สำคัญ:
- ใช้งานระบบ GIS เพื่อวิเคราะห์ข้อมูล สืบค้น หรือสร้างรายงาน
- ต้องมีความเข้าใจพื้นฐานของระบบ GIS และรู้ว่าตนต้องการข้อมูลประเภทใด
ความเกี่ยวข้องกับ GIS:
ผู้ใช้ที่มีความรู้จะช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการใช้งานระบบ และมีส่วนร่วมในการพัฒนาระบบที่ตอบโจทย์องค์กรจริง
🔍 บทสรุป
บทบาทของบุคลากรด้านสารสนเทศภูมิศาสตร์ในระบบ GIS มีความหลากหลายและสหวิทยาการ ตั้งแต่ระดับบริหาร, วิเคราะห์ระบบ, พัฒนาโปรแกรม, ไปจนถึงการใช้ระบบในภาคสนาม ความสำเร็จของระบบ GIS จึงขึ้นอยู่กับการทำงานร่วมกันของบุคลากรเหล่านี้อย่างมีประสิทธิภาพ